نوشته ی زیر شرحی است مختصر از وضعیت ایران در دوران صفویه – قاجاریه و همچنین مشروطیت
زمانیکه با خود می اندیشیم که چرا غرب پیش رفت و شرق عقب ماند علت را ناشی از مداخله ی غرب در امور کشورمان می دا نیم . لذا اساس نظریه ی وابستگی که حول دو محور مرکز وپیرامون است تا حدودی چنین می پندارد که عامل عقب ماندگی پیرامون ناشی از استثمار و استعمار مرکز است. غافل از اینکه به عوامل و ریشه های درونی عقب ماندگی خود چنداد توجهی داشته باشیم.
از طرفی می توان وضعیت ایران را در رابطه با نظام جهانی و نتایج حاصل از آن را مورد بررسی قرار داد.
در ابتدا خلاصه ای از هریک از سلسله ها مطرح می کنیم..
سلسله طویل العمر صفوی ابتدا توسط شیخ صفی الدین اردبیلی در شهر اردبیل پایه گذاشته شد. هوادارنش از میان قبایل ترکمان ساکن فلات آناتولی بودند.در سلسله ی صفویه قزلباشها اهمیت فوق العاده ای داشتند.بخصوص در زمان شیخ جنید و فرزندش شیخ حیدر. او قبایل را به دو دسته ی قرا قویونلو ها وآاق قویونلوها تقسیم می کند حکومت همینطور دست به دست از شاه تهماسب به فرزندش شاه اسماعیل می رسد که سیاست خارجیش تدافعی بود.پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کرد تا از هجوم دو لت عثمانی دور باشد. بالاخره نوبت به شاه عباس قدرتمند رسید. او ابتدا اختلافات داخلی و خارجی را حل کردو میان قزلباشها وفارسها موازنه ایجاد کرد ،پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد لذا از این طریق تماسها و ارتباطات سیاسی و بازر گانی با اروپا در زمان حکومت شاه عباس بیشتر شد و به راحتی با کشور های اروپایی رابطه ی بازر گانی و تجاری داشت. از طرفی مذهب شیعه را در ایران رسمی کرد در این زمان دولت صفوی را سه نهاد تشکیل می داد 1دستگاه دیوان مرکزی 2 حکومت ایالتها 3 ارتش
تراز خالص درآمد و هزینه سالانه مثبت و برابر 160هزار تومان بود که معادل 500 هزار پوند استرلینگ در سده ی هفدهم می شده است.
از مهمترین عواملی که در هریک از دوران به وضوح به چشم می خورد نقش مربوط به زنان در امر اقتصاد کشور است . زنان بی حجاب و بیشتر به تهیه ی غذا و بافندگی می پرداختند . در زمان شاه عباس سه بخش دهقانی – شهری و عشایری هم شکل گرفت.در بخش شهری می توان بیش از 30 کارگاه بزرگ تولیدی سلطنتی را نام برد. در زمان او سعی میشد تا دین و سیاست را از هم جدا نگه دارند . از طرفی بیدادگری حق مطلق پادشاهان بود. هر چند از سده ی 16تا 18کشمکش های درون گروهی و نفوذ حرمسرا ها بخصوص در چهار شاه اخر صفوی افزایش یافت این عوامل به عمراه سنگینی مالیات و بحران اقتصادی تورم و کسری تراز بازرگانی عوامل سقوط این دوران زا فراهم نمود.
مقدمه
تغییر اجتماعی در زندگی انسانها موضوع جدیدی نیست چیزی که جدید است عمومیت یافتن تغییرات است و اینکه یک نسل دانش جدید ما در مورد دنیای طبیعی، همه دانش طبیعی گذشته را دربر می گیرد، واژگون می سازد و تکامل می بخشد. بسیاری از مشکلات ، از دگرگونی و رشد فهم ، مهارت و قدرت ما سرچشمه می گیرد، اینها تغییراتی هستند که می توانند انسان را از گذشته بیهوده رها سازند و در عین حال ما را در رنجی عمیق فروبرند و از اینجاست که انسان مجبور به نوعی برنامه ریزی در خصوص تغییرات اجتماعی است. تلاش های نوع انسان برای رفع مشکلات و بهبود وضعیت خویش و حذف موانع در محیط فیزیکی و اجتماعی خود نوعی از این تغییرات است. این تغییر اجتماعی یک مفهوم اغفال کننده است. از سویی قابل اجبار است و از سوی دیگر به علم و اراده افراد بستگی دارد، از یک سو آن را با اشتیاق می پذیریم و از سوی دیگر به شدت با آن مقابله می کنیم. از سویی پیرو نیاز برای تغییر، حرکات اجتماعی، فعالیت های سیاسی، خط مشی های بازرگانی ترتیب می دهیم و از سوی دیگر به سختی در می یابیم که آنها چطور تحمل می کنند. این تناقضات آشکار ممکن است قسمتی از افزایش توجه به تغییر را توجیه کند. فرهنگ ها چگونه گسترش می یابند؟ آیا می توان الگوها و راهبردهایی برای ایجاد تغییرات طراحی کرد؟ اینکه افراد و گروه ها چگونه آگاهانه تغییر ایجاد می کنند؟ این سوالات که ذهن محققان را در زمینه های متعدد پر کرده است همگی حول موضوع محوری تغییر در سیستم های پویا می گردند و در این میان سعی داریم بدانیم که تغییرات اجتماعی چرا و چگونه اتفاق می افتد؟
«زبان و رهایی»
یورگن هابر ماس فیلسوف اجتماعی و سیاسی و آلمانی یکی از چهره های برجسته تفکر در قرن حاضر محسوب می شود. وی یکی از افراد مکتب فرانکفورت بوده است، اما بسیاری از اندیشه های این فیلسوف که در انتقاد از متفکران نسل اول مکتب فرانکفورت مطرح شداو را ازپیروی صرف مکتب فرانکفورتی باز می دارد. فرانکفورتی ها معتقد بودند که عقل دوران روشنگری قرن 18 به ابزار استیلا و به عقل ابزاری مبدل شده است. هابر ماس در رابطه با اندیشه های مکتب فرانکفورت مفهوم شی گشتگی سراسری در جامعه مدرن را مورد انتقاد قرار داد و در جستجوی مجرای رهایی از این وضعیت برآمده است. وی با نقد فرایند عقلانیت ابزاری مفهوم عقلانیت ارتباطی را عرضه می دارد که اساسا فرایندی رهایی بخش است.(جلائی پور و محمدی،1387)
هابر ماس از 3 نوع تحقیق علمی صحبت می کند که هر شکل آن منطبق با علاقه و منفعتی عام و مشخص است. علوم تجربی با علاقه شناختی و تکنیکی و علوم تاریخی- هرمنوتیکی با علاقه ای عملی و علوم انتقادی با علاقه رهایی بخشی مشخص می شود. همچنین هر یک از این علائق سه گانه واسط یا رسانه خاص خود را دارا هستند(کار، زبان، قدرت). به نظر هابر ماس در دوران پیشین کار و زبان به شدت با یکدیگر آمیخته بودند، علاقه به کنترل تکنیکی که بصورت خاص در کار متبلور می شود نیازمند بهبود روابط و پیوستگی ها بود به این ترتیب انسان قادر بود که با وجود فقدان تجهیزات ارگانیک خود در دفاع از خود در برابر طبیعت فائق آید. اجتماع علاوه بر نوعی از سیستم نوعی علاقه شناختی ای که حامل رهایی بود را نیز مطرح می کرد، این علاقه به خود مختاری و مسئولیت پذیری در هر ساختار زبانی ای مطرح می شود که روش واقعیت بخشی به علاقه رهایی بخشی است.)هابر ماس،1384)
صدق و کذب در زمرة مهمترین مباحث معرفت‌شناسی به شمار آمده است و از دیرباز محل توجه بوده است. این بحث در ابتدا بیشتر درباره تعیین معیار صدق و کذب بود اما کم‌کم اندیشمندان با نگاهی دوباره به تأمل دربارة چیستی صدق و کذب پرداختند. صدق(truth) و کذب(falseness) در کاربردهای منطقی و فلسفی از اوصاف گزاره‌ها statement))، قضایاproposition) )، باورهاbelief) )، گمانها(conjecture) و آرأ(opinion) به‌شمار می‌روند و ما در گفتارهای معمولی و نیز در گفتمان‌های علمی و فنی پیوسته پاره‌ای از باورها و گزاره‌ها را صادق(true) می‌خوانیم و پاره‌ای دیگر را کاذب.(false) اما صدق چیست؟ هنگامی که باور یا گزاره‌ای را صادق دانستیم درواقع چه ویژگی و خصلتی را به آنها نسبت می‌دهیم؟ پیش از هرگونه پاسخگویی نخست باید دو نوع پرسش درباره صدق را از یکدیگر جدا سازیم. ما گاهی می‌پرسیم صدق چیست و منظورمان این است که ماهیت آن را شناسایی کنیم. گاهی هم می‌پرسیم چه چیزی صادق است؟ و مرادمان این است که کدامین باورها یا قضایا و گزاره‌ها صادقند. فیلسوفان با پرسش نخست و دانشمندان با پرسش دوم سروکار دارند. دانشمندان، در پی آنند که قضایای صادق را در حوزه تخصصی خویش کشف کنند. اما فیلسوفان برآنند تا ماهیت صدق را بیابند و منظور از انتساب ویژگی صدق به باورها و قضایا را روشن سازند.
معمولاً گمان می‌رود صدق، هدف درخور و نتیجه طبیعی پژوهشهای علمی است و باورهای صادق، باورهایی سودمندند، و معنای یک جمله از شرایطی که موجب صدق آن جمله میشود، به دست میآید، و با استدلال‌های معتبر میتوان از صدق چیزی دفاع کرد. اینها مدعیاتی معرفت‌شناختی، اخلاقی، معناشناختی و منطقی درباره صدق است و چنانچه بخواهیم چنین مدعیاتی را به‌خوبی فهم یا ارزیابی یا پالایش کنیم، باید نخست تبیینی از ماهیت صدق عرضه کنیم و برای چنین تبیینی نیز به نظریه نیاز داریم(فتحعلی زاده، فصلنامه ی ذهن شماره 5)
ادامه مطلب ...کتاب مطالعات فرهنگی با عنوان فرعی درباره فرهنگ عامه از جان استوری، ترجمه حسین پاینده است که در بهار 1386 توسط انتشارات آگه به چاپ رسیده است. این کتاب نخستین بار در سال 1996 منتشر گردید و در دانشگاه های انگلستان به سرعت در فهرست کتاب های مرجع برای درس های مطالعات فرهنگی قرار گرفت. اقبال گرمی که در مراکز علمی به کتاب حاضر شد، نویسنده آن را به صرافت ویراستی جدید انداخت که در سال 2003 منتشر گردید. این کتاب از 8 فصل تشکیل شده است، فصل اول پیشگفتار می باشد که در این قسمت نکاتی درباره کتاب و همچنین توضیحاتی درباره مطالعات فرهنگی و فرهنگ عامه داده شده است که در حقیقت هدف از آنها معرفی طیفی از نظریه ها و روش هایی است که در مطالعات فرهنگی به منظور پژوهش درباره فرهنگ عامه معاصر مورد استفاده قرار گرفته اند.
در فصل دوم به تلویزیون پرداخته شده است،اینکه تلویزیون عامه پسندترین جلوه فرهنگ در قرن بیست و یکم است و بی تردید می توان گفت در سرتاسر جهان مردم برای گذراندن اوقات فراغت خود بیش از هر کار دیگری برنامه های تلویزیون را تماشا می کنند. در این میان سه مرحله که ازدریافت پیام شروع تا به تفسیر و مقاومت آنها می انجامد توسط استوارت هال مطرح شده است. در این فصل به مخاطب به عنوان موجودی فعال نگریسته شده است که خود می تواند در دریافت، تجزیه و تحلیل آنها اثر داشته باشد و چه بسا گاه امور زمینه ای در فرایند اخذ پیام ها اثر گذار می باشند.
در فصل سوم به بحث درباره داستان های عامه پسند پرداخته شده است، این فصل به چهار رهیافت عمده در تحقیق راجع به داستانهای عامه پسند در مطالعات فرهنگی میپردازد.این چهار رهیافت عبارتند از قرائت نشانه گرایانه، نظریه دریافت، شکل بندی قرائت و فمنیسم و خواندن داستان عاشقانه.
جهانی شدن تنها پدیدهای اقتصادی نیست و همچنین نباید آن را با پیدایش یک نظام جهانی یکی انگاشت. جهانی شدن در واقع تغییر شکل زمان و مکان است، آن نه یک فراگرد واحد بلکه آمیزهی پیچیدهای از فردگراییهاست که غالبا به شیوههای تناقض آمیزی عمل میکنند و کشمکش و گسستها و صورتهای قشر بندی جدیدی را به بار میآورند. جهانیشدن در واقع به معنای در هم گره خوردن رویدادهای اجتماعی و روابط اجتماعی سرزمینهای دور دست با تارو پود موضعی یا محلی جوامع دیگر است. پدیدهای که میتوان آن را نوعی تلاقی حاضر و غایب دانست.
بر این اساس آن میتواند ضمن اینکه تاثیراتی اقتصادی داشته باشد، اثرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را نیز به همراه آورد. به طوری که یکی از عوامل مهم تاثیر گذار بر رفتارهای فردی و گروهی فرایند جهانی شدن فرهنگی است.
این فرایند که در دو تا سه دههی اخیر شتاب فراوانی گرفتهاست توانسته است دگرگونیهای کیفی بسیاری در زندگی انسانها داشته باشد. آن توانسته است با اشکال جدید تولید، حمل و نقل و رسانههای جمعی خودش، تغییرات فرهنگی عمدهای را در سطح جهان ایجاد کند که یکی از این تغییرات، تغییر در هویت افراد است.
جامعهی مدرن که به صورت تدریجی از فضای اولیه خود خارج و وارد دنیای مدرنیته متاخر شده کم کم از حالت تولیدی خود خارج گشته و به محیطی خدماتی و مصرفی تبدیل میشود، از این رو با رشد روحیه مصرف گرایی که به نوعی حاکی از مصرف زدگی انسان امروزی است نشانهها و نمادهای تمایز بخش جهان مدرن نیز متعاقبا تغییر کرده و نمادهای تمایز بخش افراد در مصرف کالاها و وسایل منزلت نهفته شده است یعنی مصرف معطوف به هویت شده است. از این رو با در گیر شدن انسان امروزی در حوزه مصرف بحث گزینش و انتخاب پیش میآید و از جمله حوزههایی که افراد میتوانند به اختیار خود در آن دخل و تصرف کنند بدن و مدیریت آن است.
کتاب طراحی پژوهشهای اجتماعی ، اثری است از نورمن بلیکی، ترجمه حسن چاوشیان، نشرنی، سال 1384
پژوهش اجتماعی سه مرحله اصلی دارد: برنامه ریزی، اجرا و گزارش. در برخی از انواع پژوهش، این سه مرحله از هم جدا نیستند و از همین ترتیب پیروی می کنند. در سایر انواع پژوهش ممکن است این سه مرحله در هم بیامیزند. این کتاب درباره مرحله اول یعنی درباره طراحی پژوهش اجتماعی است نه درباره ی جزئیات اجرای آن.مسلما در برنامه ریزی باید پیش بینی شود که پژوهش چگونه انجام خواهد گرفت و شناخت زیر و بم های روش های تحقیق در مرحله برنامه ریزی ضروری است تا بتوان تصمیم های خوبی اتخاذ کرد.
برنامه ریزی در همهی انواع پژوهش های اجتماعی نقش حیاتی دارد.نداشتن برنامه به معنای پذیرش خطر از دست دادن کنترل پروژه، و ناکامی در اتمام موفقیت آمیز آن است. این واقعیت که در برخی از انواع پژوهش تصمیم های مربوط به برنامه ریزی باید در جریان پژوهش گرفته شوند، نمی تواند عذر و بهانه ای برای طفره رفتن از برنامه ریزی دقیق در آغاز پژوهش باشد، با این حال ممکن است برای برنامه ریزی نیازمند پژوهش مقدماتی یا اکتشافی باشیم تا اطلاعات لازم برای تصمیم گیری مربوط به طرح پژوهش بدست آید.
کتاب روانکاوی فرهنگ عامه با عنوان فرعی نظم و ترتیب و نشاط اثری است از بری ریچاردز، ترجمهی حسین پاینده، این کتاب در سال ۱۳۸۸ توسط نشر ثالث چاپ شده است.
این کتاب کاوشی روانکاوانه دربارهی برخی از گیراترین و پر طرفدارترین جنبه های فرهنگ عامه است. تب تقریبا فراگیر فوتبال که در مواقع برگزاری مسابقات تیمهای ملی و بویژه در رقابتهای جام جهانی گهگاه باعث وقفهی کامل در روند امور زندگی و خیره شدن چشمان انبوه مردم از همهی گروههای اجتماعی به صفحهی تلویزیون میشود ، ولع خرید که گهگاه ابعادی جنون آسا به خود میگیرد و آشکارا به میل مقاومت ناپذیر «خرید برای خرید» و نه خرید برای رفع نیاز تبدیل میشود، میل شبه شهوانی و سرکوب ناشدنی به برخورداری از اتومبیل و در واقع برخورداری از آن جایگاه اجتماعی خاصی که هر اتومبیل معینی به دارندهی خود میبخشد(جایگاهی که اهمیت آن را در جامعهی خود ما از آنجا میتوان به راحتی دریافت که سرنوشت بسیاری از وصلتهای خانوادگی امروز با معیار برخورداری یا عدم برخورداری از اتومبیلجدید رقم میخورد) و تاثیر موسیقی پاپ و جاز در نسل جوان و شیفتگی وصف ناپذیر آنان به خوانندگان این موسیقی و ... همگی در کتاب حاضر از منظری روانکاوانه مورد بررسی قرار گرفته اند.
این کتاب از سه بخش تشکیل شده است که بخش اول به بحث نظری در خصوص روش انجام دادن تحقیقات روانکاوانه دربارهی فرهنگ عامه اختصاص دارد و برای کسانیکه مایلاند این شیوه را در بررسی فرهنگ جامعهی خود اعمال کنند،میتواند راهنما و معرف منابع موجود در این زمینه باشد.
بخش دوم به بررسی موردی که پیشتر در موردشان ذکر شد میپردازد، نمونههای تحلیلی روانکاوانهی فرهنگی در این بخش حکم الگو و سرمشق برای تامل و باریک اندیشی در آن، جلوههایی از فرهنگ را دارد که چه بسا در بدو امر کم اهمیت تر از موضوعات اساسی فرهنگ به نظر میآیند.
سرانجام بخش سوم کتاب که به موضوع اخلاق و فروپاشی قید و بندهای اخلاقی در حوزهی پسامدرن میپردازد. وضعیت خانواده، مشارکت در امور خیریه با حمایت مالی مستمندان و... از جمله موضوعاتی هستند که نویسنده با بررسی آنها میکوشد آن دیدگاهی را که قائل به بیمار بودن جامعهی معاصر و اضمحلال تمام عیار التزامهای اخلاقی انسان زمانهی ما است را ردکند.